Am I a tencere? No, you aren’t.
Çocukluğumdan kalan tek emaye hikayesi ne anneannemin çiçekli kapları ne fırına girebilen mavi beyaz kaseler ne soba üzerinde fokurdayan çaydanlık; sadece yukarıdaki cümle.
Neden bilmiyorum ama emaye bizim eve hiç girmedi. Girdiyse de ben görmedim. Şimdi anneme sordum, o da görmemiş. Peki neden diye sordum, “piyasada yoktu sanki ya da benim alışveriş yaptığım yerlerde yoktu” dedi. “Ama benim anneannemde vardı, hatta çaydanlığı bile emayeydi” diye ekledi. Ayrıca bir doktor olarak hiçbir zaman sağlıksız bulmadığını da belirtti.
Sahi, emaye bir dönem sağlıksız yaftası yiyerek, özellikle teflon kaplama ürünlerin satışı pompalanmıştı. Hoş bu ülkede, margarin satışını patlatmak için zeytinyağı bile “sağlıksızdır” yaftası yediğine göre, emayenin başına gelen gayet normal karşılanmalı.
Fakat bu aralar pek bir meşhur oldu bu emaye kap kacaklar. İnstoş’ta alıp başını gidiyor fotoğrafları. Herkeste bir emaye hayranlığı. Türkiye pazarına da yeniden sokulmaya başlandı irili ufaklı. Hayırlısı diyelim.
Peki nedir bu emaye? Nasıl yapılır? Nerede kullanılır? Sağlığa zararı var mıdır? Benim de merak ettiğim tüm bu soruları araştırdım ve siz meraklı okurlarım için özetlemeye çalıştım.
Anlamı
Emaye, emay ile kaplanmış olan anlamına gelir. Emay ise, silisyum, soda, boraks, kurşun oksit, potasyum hidroksit ve renk verici metal oksitlerin eritilmesiyle oluşturulan, bazı maddeleri korumak veya parlaklık kazandırmak için kullanılan saydam veya donuk cam benzeri bir ciladır. Tüm bu maddeler karıştırılıp eritilir ve kaplanacak olan metal, emaye banyosuna batırılıp çıkarılır. Daha sonra da yaklaşık 900 derecelik fırınlarda pişirilir.
Tarihi
Emayenin tarihteki ilk bulguları M.Ö. 5. yy’a, Antik Yunan’daki kuyumculara dayanır. O dönemde emayenin süs eşyaları ve takılarda renk tonu açmak için kullanıldığı varsayılır. Bunun ilk örneği de Olympos’taki Zeus heykelinin Phisias tarafından emaye çiçeklerle süslenmesidir. Yaklaşık 700 yıl sonra ise İngiltere’de metal yüzey çukurlaştırma/kalkıklaştırma tekniğine rastlanır. Sanayi Devrimi’ne dek kişisel çabalarla yapılabilen bu uygulama, sanayileşmeyle birlikte daha da yaygınlaşmıştır. Türkiye’ye gelişi ise ancak yüzyıl kadar öncedir.
Kullanım alanları
Emaye, sadece mutfak gereçlerinde değil (tabak, çanak, bardak, çaydanlık, kap kacak, tencere, vs.) aynı zamanda soba, sıhhi tesisat malzemeleri, dayanıklı ev aletleri (buzdolabı, vb.), takılar, sanat eserleri ve cam üretiminde kullanılmaktadır.
Emaye zararlı mı?
Kaplaması çizilip yıpranmadığı takdirde hayır. O yüzden her zaman tahta veya silikon kaşıkla kullanmalı, çizilmeyecek şekilde temizlemelisiniz. İyi baktığınız takdirde yıllarca beraber olabilirsiniz. Ayrıca belirtmekte fayda var, emaye kaplamalı ürünler (özellikle fırın yemekleri için söylüyorum) 220-250 dereceye kadar dayanıklıdırlar. Yere düşürmediğiniz veya büyük bir güç uygulamadığınız takdirde kırılıp bükülmezler, (üretici tarafından aksi belirtilmezse) bulaşık makinesinde yıkanabilirler. Şayet emayelerinize iyi bakarsanız, size anneannenizden kalmadıysa bile siz torunlarınıza bırakabilirsiniz.
Dünyaca ünlü emaye üreticileri
Satın aldığınıza alacağınıza pişman olmayacağınız belli markaları listeledim, alıp almamak elbette size kalmış. Artık Türkiye’de tek tük üreticiler kaldığı için ustasını bulmak da sora sora Bağdat kadar çetrefilli ve fakat hala mümkün bir iş. Yine de soruşturmanız gereken bölge Denizli civarıymış.
• 1920’den beri İngilizler’in gururu olan Falcon
• Yaklaşık 200 yıldan beri mutfak gereçleri üreten Avusturyalı Riess
• Sadece emaye ile değil, birbirinden harika “yarım-tabak” seramik tasarımlarıyla da ünlü İtalyan Seletti
• Polonya’dan Emalco
• Ve yine Polonya’dan 100 yaşındaki Emalia
*Bu yazı, ilk olarak 27.02.2015’te yemek.com‘da yayınlanmıştır.
